Proza-Πεζογραφία
O Iωάννης Kονδυλάκης (1861-1920) λογοτέχνης και δημοσιογράφος, έγινε γνωστός για τη λεπτή ειρωνεία και το πνευματώδες χιούμορ του. Aρχικά, οι δύο τόμοι διηγημάτων με τίτλο «Όταν ήμουν δάσκαλος και άλλα διηγήματα» αποτυπώνουν μία αίσθηση πικρίας γιατί οι περισπάσεις του βίου του δεν του επέτρεψαν να αφοσιωθεί στο συγγραφικό του έργο αλλά και τις αρετές του που επικεντρώνονται στην απέριττη, λιτή, εύστοχη γραφή του. «O Πατούχας», γραμμένο με το ίδιο ανεπανάληπτο ύφος, αλλά και με καταλυτικό χιούμορ και ποιητική δροσιά, πλάθει τον πρωτόγονο έφηβο με τις αχαλίνωτες ορμές και την πονηράδα του αγριμιού. «Oι Αθλιοι των Aθηνών» αποκτούν ιδιάζουσα σημασία, χάρη στην ιδεολογική και κοινωνική διάσταση, μια διάσταση συχνά αντιφατική, όπου από τη μια η πρωτεύουσα εμφανίζεται σα χώρος επικίνδυνος και από την άλλη ο αναγνώστης διδάσκεται τρόπους επιτυχούς διαβίωσης μέσα σ αυτήν. «H Πρώτη Aγάπη», τέλος, το κύκνειο άσμα του συγγραφέα, είναι η ιστορία του απελπισμένου και μοιραίου έρωτα ενός πεντάχρονου αγοριού προς μία πολύ μεγαλύτερή του κοπέλα. H ψυχογραφική του διεισδυτικότητα και η τόλμη τού συνήθως νηφάλιου και “συντηρητικού” Kονδυλάκη εκπλήσσουν και γοητεύουν το σύγχρονο αναγνώστη.
Το μυθιστόρημα υπόσχεται να ανασυνθέσει με ακρίβεια και πληρότητα τη φυσιογνωμία της Αθήνας και να εκθέσει καυτά κοινωνικά προβλήματα. Ωστόσο, την αληθοφανή αναπαράσταση του κόσμου και του υποκόσμου της πρωτεύουσας υπονομεύουν υπερβολές, απιθανότητες, και ερεθιστικές λεπτομέρειες, που ανταποκρίνονται στον εθισμό του κοινού στα αγαπημένα μοτίβα της λαϊκότερης λογοτεχνίας. Η πρωτεύουσα εμφανίζεται ως χώρος επικίνδυνος και ρυπαρός, αναπαράγοντας μια στερεότυπη ταύτιση του άστεως με το κακό, ταυτόχρονα, όμως, ο αναγνώστης διδάσκεται τρόπους επιτυχούς διαβίωσης στην πόλη. Η αντινομία αυτή εξηγεί καλύτερα τη διττή ιδεολογική φορά του κειμένου. Η εμπειρία της Αθήνας των “Αθλίων”, αμφίσημη και αντιφατική στην ουσία της, συμβαδίζει με την ευρύτερη διακύμανση της ελληνικής κοινωνίας του περασμένου αιώνα ανάμεσα στον θαυμασμό για τα επιτεύγματα του δυτικού πολιτισμού και τη δυσαρέσκεια για τα επισφαλή αποτελέσματα μιας ανεξέλεγκτης αστικοποίησης.
