Inleiding en vertaling W.J. Aerts en H. Hokwerda
Johannes de Barmhartige werd in 610 tot patriarch van Alexandrië gebombardeerd. In die tijd werd het Byzantijns-Griekse Midden-Oosten theologisch verscheurd door de strijd om het monofysitisme, maar Johannes wierp zich niet als theologisch scherpslijper in de strijd. Hij combineerde een diepe gelovigheid en ascetische instelling met een grote maatschappelijke betrokkendheid en barmhartigheid. Zo wist hij in de negen jaar van zijn patriarchaat als een groot voorbeeld en een groot leider de orthodoxe kerk van Alexandrie tot nieuwe kracht te brengen. Maar als het moest, kon hij ook theologische tegenstanders maar al te goed van repliek dienen. Dit alles neemt niet weg dat het na zijn dood in 619 nog maar twintig jaar zou duren voordat ook Egypte aan de islam toeviel…
Symeon de Heilige Dwaas moet iets eerder, midden zesde eeuw, geleefd hebben, in de Syrische stad Emesa (nu Homs). Na dertig jaar van ascetische training (ascese betékent training) in de woestijn van Palestina, besluit Symeon dat hij liever in de wereld wil gaan werken. Hij keert terug naar zijn geboortestad Emesa en begint zich aan te stellen als gek. Door zijn idiote gedrag weet hij tal van mensen van hun zonden of ketterijen te bekeren en zo hun zielen te redden. De mensen weten niet dat hij het erom doet, en zo loopt hij heel wat slaag en hoon op, maar op deze manier weet hij tenminste alle aardse roem voor zijn bekeringssuccessen te vermijden. Toch was er natuurlijk één vertrouweling die wist dat Symeon in werkelijkheid geen dwaas was, maar een heilige…
Heiligenlevens waren de volksliteratuur bij uitstek van de Byzantijnse tijd. En Leontios (begin zevende eeuw bisschop op Cyprus), heeft twee wel zéér levendige heiligenlevens geschreven. Zij spelen zich af in een tijd van theologische spanningen, in een wereld van overgang (het Midden-Oosten was bezig uit de Griekse wereld weg te glijden) en in een spanningsveld tussen ascetisme en werkzaamheid in de wereld – en voor ons als lezer, ten slotte, in een spanningsveld tussen die heel andere geloofswereld uit vroeger eeuwen en onze moderne tijd.
